Շարժումը մարեց, պառակտվեց և վերածվեց շարքային «քաղաքական ակումբի»

2013 թ. Հայաստանի նախագահի ընտրությանը քիչ ժամանակ է մնացել: Մեր երկրի քաղաքական մշակույթի առանձնահատկություններից է այն, որ հայ հասարակությունը խորհրդարանական ընտրություններին այնքան կարևորություն չի տալիս, որքան նախագահականին: Հայաստանի նորագույն պատմության փորձը ցույց է տալիս, որ նախագահական ընտրությունների շրջանում բորբոքվում են ոչ միայն քաղաքական կրքերը, այլև նոր ուղի, զարգացման նոր տարբերակ ընտրելու հանրային բանավեճը:

Այս առումով 2013 թ. նախագահական ընտրությանը նախորդող շրջանը որոշակիորեն տարբերվում է նախկին ընտրություններից, քանզի, ի տարբերություն 1996, 1998, 2003 և 2008 թվականների գործընթացների, այս անգամ, կարծես, քաղաքական կրքերն առանձնապես բորբոքված չեն: Միևնույն ժամանակ, ի տարբերություն նախորդ ընտրությունների, 2013 թ. նախագահական ընտրությանը նախորդող շրջանում Հայաստանի քաղաքական համակարգը կանգնած է լրջագույն խնդրի առջև` ընդդիմությունը թույլ է և բզկտված:
Հիշենք, որ 1996-ի նախագահական ընտրության շրջանում նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի դեմ լրջագույն ընդդիմադիր զանգված էր համախմբվել, որը գլխավորում էր ինտելեկտուալ և գաղափարական գործիչ Վազգեն Մանուկյանը: Նույն իրավիճակը ստեղծվեց նաև 1998 և 2003 թվականներին, երբ Ռոբերտ Քոչարյանի դեմ համախմբված ընդդիմությանն առաջնորդում էին հայր, ապա նաև որդի Դեմիրճյանները: Այս երեք ընտրությունների ընթացքում էլ ընդդիմությանը հաջողվեց լուրջ գլխացավանք պատճառել իշխանությանը: Ինչ վերաբերում է 2008-ի ընտրությանը, ապա Լևոն Տեր-Պետրոսյանի համախմբած ընդդիմադիր ճամբարը լուծեց իր առջև դրված թիվ մեկ խնդիրը` վերակենդանացրեց ՀՀՇ-ն և ընթացող գործընթացների միավոր դարձրեց հայկական քաղաքականության լուսանցքից վաղուց արդեն դուրս մնացած գործիչներին: Եվ ինչքան էլ տարբեր շրջանակներ պնդեն, թե Լևոն Տեր-Պետրոսյանի ղեկավարած ընդդիմադիր շարժումն ի սկզբանե դատապարտված էր անհաջողության, այնուամենայնիվ, 2007-2008 թթ. «Լևոնի համաժողովրդական շարժումը» լրջագույն մարտահրավեր էր գործող իշխանությանը:
Եթե լինենք առավելագույնս անկեղծ, ապա պետք է փաստենք, որ Տեր-Պետրոսյանի սկսած ընդդիմադիր պայքարն անհաջողության մատնվեց միայն մեկ պատճառով. ի տարբերություն Ռոբերտ Քոչարյանի, 2008-ին նախագահի պաշտոնում ընտրված Սերժ Սարգսյանը բոլորովին այլ որակներ և բոլորովին այլ արժեհամակարգ ունեցող քաղաքական-պետական գործիչ է: Խնդիրը լավ հասկանալու համար պետք է հաշվի առնել այն հանգամանքը, որ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի նախաձեռնած ընդդիմադիր-հեղափոխական շարժումը նախագծված ու սցենարավորված էր Ռոբերտ Քոչարյանի իշխանության դեմ և անհաջողության մատնվեց այն պարզ պատճառով, որ Սերժ Սարգսյանը կարճ ժամանակահատվածում վերացրեց այն հիմնական թիրախները, որոնց ուղղությամբ «կրակ էր բացում» ՀՀՇ-ական շարժումը:

Ըստ էության, նախագահ Սարգսյանը կարողացավ արագորեն գտնել «Լևոնի համաժողովրդական շարժման» մարման դեղամիջոցը, ինչի շնորհիվ էլ այդ շարժումը մարեց, պառակտվեց և վերածվեց շարքային «քաղաքական ակումբի»: Բավական է միայն հիշատակել այն, որ 2008-ին վարչապետի պաշտոնում նշանակված Տիգրան Սարգսյանը, մինչև համաշխարհային ֆինանսատնտեսական ճգնաժամի վրա հասնելը, կառավարական բնագավառում լուրջ նորարարական մոտեցումներ ներդրեց, հիմնադրեց տնտեսական զարգացման հայեցակարգային ուղիով շարժվելու ավանդույթը` դրանով իսկ բարձրացնելով իշխանության վստահության մակարդակը թե՛ Հայաստանում, թե՛ արտասահմանում:
Ինչևէ, ներկայիս քաղաքական լճացման հիմնական պատճառն այն է, որ հայաստանյան քաղաքական գործընթացներում ընդդիմություն կոչվածն այդպես էլ չկարողացավ փոքրիշատե միավորվել ու հանդես գալ իշխանափոխության հիմնավորված հավակնություններով: Փորձենք դիտարկել ընդդիմության կամ «կիսաընդդիմության» դաշտում գտնվող քաղաքական ուժերի գործունեությունն ու հասկանալ, թե որքան է դա արդյունավետ և հեռանկարային: Այսպես. ՀՅԴ-ն հայ-թուրքական արձանագրությունների պատճառով 2009-ին լքելով քաղաքական կոալիցիայի շարքերը, այդպես էլ չկողմնորոշվեց, թե ինչ է իր ուզածը և քաղաքական պայքարի ինչպիսի ուղղություն է պատկերացնում: Անհասկանալի ու անատամ դաշնակցական քննադատությունը, կարծես, հասցեատեր չունի, ինչի պատճառով էլ ՀՅԴ-ի գործունեությունն այնքան է լղոզվել, որ 2012 թ. խորհրդարանական ընտրությունում ՀՅԴ-ն միայն իշխանության «բարի կամքով» հայտնվեց խորհրդարանում: Մեր «հին ընկերների» շրջանում առկա ներկուսակցական հակասությունները և համակարգված գործունեության բացակայությունը հանգեցրել են նրան, որ ՀՅԴ-ն չունի սեփական թեկնածուով նախագահական ընտրություններին արդյունավետ հանդես գալու ներուժ և ստիպված է լինելու աջակցել այս կամ այն թեկնածուին: Սակայն, եթե հաշվի առնենք վերջին շրջանում դաշնակցականների կուսակցական վարքագիծը, ապա չի բացառվում, որ ՀՅԴ-ն մասնակցի ընտրություններին «օլիմպիական սկզբունքով»` ընդամենը լուծելով կուսակցության հեղինակության պահպանման խնդիրը:
Շատ ավելի բարդ կացության մեջ են հայտնվել «Ժառանգությունն» ու նրա առաջնորդ Րաֆֆի Հովհաննիսյանը: Եթե 2008-ի նախագահական ընտրություններին նախորդող շրջանում Րաֆֆի Ռիչարդիչը ուներ խորհրդարանական կուռ խմբակցություն, որոնք ոչ մի ներքաղաքական ու արտասահմանյան ամբիոն բաց չէին թողնում արտահայտվելու և ինքնահաստատվելու համար, ապա այսօր ՀՀ արտաքին գործերի երբեմնի նախարարը ստիպված կլինի նախագահի պաշտոնի համար պայքարը սկսել խարխուլ հասարակական հենարանի և անպաշտպան քաղաքական թիկունքի պարագայում: ՈՒշագրավ է, որ «Ժառանգությունը» 2012-ին խորհրդարան «սողոսկեց» «Ազատ դեմոկրատների» հետ դաշինքի պարագայում, և տպավորությունն այնպիսին էր, որ իշխանությունը որոշակիորեն աջակցեց այս գործընթացին` տուրք տալով «ամերիկացիներին չնեղացնելու» և «ներքին գործընթացներում արտաքին ազդեցության պարիտետի պահպանման» անհրաժեշտությանը: Թե որքա՞ն էր «մի գազելում տեղավորվող» «Ազատ դեմոկրատների» հետ համատեղ ցուցակ կազմելը արդյունավետ, և որքանո՞վ դա, ապա նաև այդ դաշինքի խզումը կաջակցեն Րաֆֆիին նախագահ ընտրվելու գործում, ցույց կտա ժամանակը: Սակայն վերջին զարգացումներից կարելի է ենթադրել, որ «Ժառանգության» առաջնորդն այդքան էլ վստահ չէ իր հաղթանակում և հասկանում է, որ չունի ընդդիմադիրներին միավորելու ներուժ, իսկ այլ թեկնածուի աջակցելը, կարծես, Րաֆֆիի պատվից վեր է:
Տխուր է իրավիճակը նաև ՀԱԿ-ում: «Քաղաքական ակումբի» վերածված այս կառույցը ներկայումս գտնվում է վերջնական փլուզման եզրին: ՀԱԿ-ի նախագահի պոտենցիալ թեկնածուներ Նիկոլ Փաշինյանի և Լևոն Զուրաբյանի փոխադարձ անտագոնիզմին կարող էր վերջ տալ միայն Լևոն Տեր-Պետրոսյանը, սակայն վերջինս, կարծես, իր առաքելությունը համարում է ավարտված և թույլ է տալիս երիտասարդներին դրսևորվել ու կազմաքանդել ՀԱԿ-ը: Կարելի է ենթադրել, որ մոտ ապագայում քաղաքական խայտաբղետության վառ օրինակ ՀԱԿ-ը վերջնականապես կերկփեղկվի` բաժանվելով ծայրահեղ արմատական «փաշինյանականների» և ԲՀԿ-ի ստվերում իրենց տաք տեղը գտած «զուրաբյանականների»: Փաստը մնում է փաստ, որ ՀԱԿ-ը, ի տարբերություն 2008-ի, այսօր չունի ընդդիմությանը միավորելու հնարավորություններ և չերկփեղկվելու պարագայում անգամ ստիպված է լինելու նախագահի ընտրությանը մասնակցել կա՛մ «օլիմպիական սկզբունքով», կամ էլ ԲՀԿ-ի հնարավոր թեկնածուին աջակցելու ձևաչափով:
Ինչ խոսք, նախագահի ընտրությանը Սերժ Սարգսյանի հետ իրական մրցակցություն ծավալելու ռեսուրս այսօր ունի միայն ԲՀԿ-ն: Միևնույն ժամանակ, բոլորն էլ հասկանում են, որ հեղափոխական ընդդիմության կարգավիճակ ստանձնելու դեպքում ԲՀԿ առաջնորդ Գագիկ Ծառուկյանն ու նրա շրջապատը կհայտնվեն ծայրահեղ վտանգավոր իրավիճակում: Հայկական քաղաքական մշակույթի մեկ այլ առանձնահատկությունն է այն, որ նախագահական ընտրություններում հեղափոխական ճանապարհով մասնակցողն ու պարտվողը կորցնում է ամեն ինչ: Ով ով, իսկ Գագիկ Ծառուկյանը Հայաստանում կորցնելու շատ բան ունի: Բավական է հիշատակել միայն «արտոնյալ բիզնեսի» իրավունքը` սրանից բխող բոլոր հետևանքներով: Իհարկե, խոսակցություններ կան նաև Վարդան Օսկանյանի առաջադրման վերաբերյալ, սակայն, ինչքան էլ Օսկանյանը երազի ԲՀԿ-ի հենքով նախագահական ընտրությանը մասնակցելու մասին, այնուամենայնիվ, դա անարդյունավետ քայլ կլինի: ԲՀԿ-ն ֆինանսատնտեսական հակումներով քաղաքական ուժ է, որտեղ հիմնականում հայտնվել են մարդիկ, ովքեր չեն կարողացել հարմար պայմաններով տեղավորվել իշխող ՀՀԿ-ի շարքերում, և այս մարդկանց դժվար կլինի մոտիվացնել Օսկանյանին աջակցելու համար վտանգավոր խաղի մեջ մտնել, հատկապես, երբ Վարդան Օսկանյանը չունի այն վարկանիշը, ինչն առկա է Ծառուկյանի դեպքում: Այս համատեքստում ԲՀԿ-ն, իրոք, բարդ դրության մեջ է հայտնվել: Ընդհանրապես, վերջին իրադարձությունները խոսում են այն մասին, որ Գագիկ Ծառուկյանը իրեն դրել է անելանելի վիճակում. թե՛ առաջադրվելը, թե՛ չառաջադրվելը սպառնում են առնվազն նրա քաղաքական ապագային:
Ինչևէ, ունենք այն, ինչ ունենք: Այս պայմաններում ընդդիմությունը դժվար թե կարողանա հաջողել: Իշխանությունն էլ իր հերթին կտրուկ գործողությունների չի դիմում` ցուցադրելով վստահության բավականին ուշագրավ նշաններ: Թերևս, կասկածից վեր է, որ մոտ ապագայում ՀՀԿ-ն հանդես կգա ակտիվ քարոզչական աշխատանքով, որի մեխը կլինեն Սերժ Սարգսյանի կառավարման երկրորդ շրջանի տնտեսական նոր հայեցակարգերի ներկայացումն ու 2013-2018 թթ. տնտեսական աճի հիմնավորումը: Կասկածից վեր է նաև, որ այս ամենը վերապահվելու է իշխանության ճամբարում Սերժ Սարգսյանի ամենամոտ դաշնակցին` վարչապետ Տիգրան Սարգսյանին, քանզի իրեն այլ հավատարիմ և, միևնույն ժամանակ, ինտելեկտուալ ու ներկայանալի ծանրակշիռ գործիչներ նախագահը, կարծես թե, ներկայումս չունի իր շրջապատում:

Ալբերտ ՊՈՂՈՍՅԱՆ

Հեղինակի նյութեր

• Կանայք, մի՛ ծխեք
• «Թերլեմեզյանը» թլպատում են
• Այն, ինչը բացակայում է «Զինուժի» եթերում
• Սոցիալիզմի հետքը արևելաեվրոպական երկրների վրա
• Հայաստանը պետք է կողմնորոշվի` որտե՞ղ դնել շեշտադրումը
• Մերոնց «չիները կընկնեն»
• Վարդան Օսկանյանի նոր արկածախնդրությունը
• Մոտ 550 կմ էր պետք կտրել-անցնել, որ հայտնվեինք Երևանից 50 կմ հեռավորության վրա
• Հայաստանյան էշ պատրաստող սեռական փոքրամասնությունները ցնծության մեջ են
• Արդյո՞ք Սարի թաղին ավտոբուս կավելացվի
• Եթե բժիշկներն ընդունվեին աշխատանքի որպես փականագործ, զոդող կամ թիկնապահ
• Իսկ ո՞վ է ասում, որ Ծառուկյանին սիրում են
• ՀՀԿ-ում «նոր չինովնիկական» արժեհամակարգ
• Սթրեսը կոփո՞ւմ է մարդուն
• Հայ-ռուսական ինտեգրացիան՝ ապազգային գլոբալիզացիայի հակակշիռ
• Պետությո՞ւն, թե՞ ՓԲԸ
• Ճեպազրույցներ սիրիահայությանն առնչվող խնդիրների շուրջ
• «Հայ մեծահարուստները, կուտակելով հսկայական ունեցվածք, պետք է նաև սոցիալական պատասխանատվություն ունենան իրենց ազգի նկատմամբ»
• Վիրտուալ կյանք և շփում. խոսքի ձևավորում և աղավաղում
• «Ես որ տոմս չունենամ, իմ խոսելուց չե՞ք ասի` էս մարդը կա՛մ հանրապետական է, կա՛մ դաշնակ, կա՛մ էլ արմատական ղարաբաղցի…»

Մեկնաբանություններ